दुई जना मात्र बोल्न जान्ने कुसुन्डा समुदायमा अहिले गीत समेत लेखियो

सोही गाउँकै भूपेन्द्र ठकुरी कुसुन्डा र छोरी दुर्गा ठकुरी कुसुन्डाले पनि भाषा कक्षा सिकिरहेका छन्। उनीहरू पनि घरमै कुसुन्डा भाषा बोल्ने अभ्यास गर्नुहुन्छ ।दुई वर्षअघिसम्म दुई जनामा सीमित कुसुन्डा भाषा अहिले ३० जनामा फैलिएको छ । यो भाषा पूर्णरूपमा बोल्ने ज्ञानीमैया र कमला कुसुन्डामात्रै थिए। ज्ञानीमैयाको गत वर्ष मृत्यु भएपछि अब कमलामात्रै बाँकी छिन् । उनीहरूकै पहलमा कुसुन्डा भाषा कक्षा चलाउन थालिएको हो ।

अहिले भाषा बचाउने र विस्तार गर्ने जिम्मेवारी कमलाको काँधमा आएको छ । पहिलो चरणको ९० घण्टाको पढाइ सकिएपछि लकडाउनकैबीच दोस्रो चरणको कक्षा चलाइएको थियो । पहिलो चरणमा २० जना सहभागीमध्ये १७ जना कुसुन्डा थिए । तीन जना अन्य समुदायका थिए । सुर्खेत, रोल्पा, प्यूठान र दाङबाट भाषा सिक्न दाङ आएका विद्यार्थी कुसुन्डा भाषाका आधारभूत कुरा बोल्न र लेख्न सक्ने भएका छन् ।

भाषा सिक्नेमा बालबालिकादेखि वयस्कसम्म छन् । पहिलो चरणमा खानपिन, सरसफाइ, नातागोता, घरायसी व्यवहारजस्ता आधारभूत कुरा सिकाउने गरिएको शिक्षक उदय आलेले बताए। पहिलो चरणको कक्षा सकेकालाई दोस्रो चरणमा ९० घण्टाकै कक्षा दिइन्छ । अब तेस्रो र चौथो चरणको कक्षा चलाउन बाँकी छ ।

पहिलो चरणमा भाषाको प्रारम्भिक ज्ञान हासिल गरेपछि दोस्रो चरणमा सामाजिक सम्बन्ध सम्बन्धी भाषा सिकाउने गरेको उनले बताए। तेस्रोमा पाठ्यक्रममा आधारित र चौथोमा शब्दावली, व्याकरणसहित विज्ञ बन्ने खालको शिक्षा दिने योजना बनाइएको छ ।

भाषा कक्षालाई अब परिवार र प्रविधिमा जोडेर विस्तार गर्ने योजना बनाइएको छ । सामाजिक सञ्जालमासमेत कुसुन्डा भाषा प्रयोग गर्न सबैलाई अनुरोध गरिरहेको शिक्षक आलेले बताए । कुसुन्डा भाषाका विभिन्न शब्दावली र जानकारी समेटिएका छोटा भिडियो बनाएर गाउँगाउँमा पठाउने र घरघरमा सुन्ने वातावरण बनाउने योजना छ ।

ज्ञानीमैया र कमलाले कुराकानी गरेको ४० घण्टाको भिडियो आलेसँग सुरक्षित छ । अहिले उनी त्यसलाई अनुवाद गरेर नेपाली र अंग्रेजीमा तयार गर्दै छन् । “यो एउटा ऐतिहासिक दस्ताबेज हुन्छ । दुवै जनाले घरायसी रूपमा गरेको कुराकानीलाई रेकर्ड गरिएको छ,” उहाँले भन्नुभयो, “यसमा धेरै नयाँ शब्द प्रयोग भएका छन् ।”

कुसुन्डा विगतमा जंगलमा फिरन्ते जीवन बिताउँथे । बास बस्न जंगलमा ओढार खोज्दै हिँड्थे । गाउँमा पसेर माग्थे अनि जंगलमै फर्केर खान्थे । आफ्नै भाषा, संस्कृति र परम्परा थियो । उनीहरू गाउँ बस्न थालेपछि भाषा हराउँदै गएको हो ।

गाउँ पस्दा उनीहरू छरिएर बसेकाले पनि भाषा प्रयोगमा आउन सकेन । भाषा संकटमा परेपछि नै कक्षा चलाइएको कमला कुसुन्डाले बताए । कक्षा सुरु भएपछि कुसुन्डा भाषा बोल्नेको संख्या बढ्दै गएको छ ।